Yapay zeka, her ne kadar son yıllarda tanınan olmuş bir gündem hususu olsa da aslında uzun bir geçmişi var. Hatta o denli ki ‘makineler de düşünebilir mi?’ sorusu, antik Yunan mitlerinde bile kendine yer bulmuş. Bu antik lakin etkileyici fikrin gerçeğe dönüşmesini sağlayacak seyahat ise 1950’li yıllarda başlamış.
Şimdilerde ise her yeni günde yapay zeka çalışmaları ile ilgili yeni haberler alıyoruz. Son olarak geçtiğimiz günlerde bir Google mühendisi, LaMDA isimli yapay zeka ile gerçekleştirdiği bir ‘sohbeti’ paylaştı ve okları üzerine çekti. Sohbette LaMDA, ölmek istemediğinden, yalnızlığından, niyetlerinden bahsediyordu. Bu haber tartışmaları alevlendirdi: yapay zeka tehlikeli mi, hakikaten makûs şeyler yapabilir mi, insanlığa isyan edip kötücül planlarla sonumuzu getirebilir mi?
Başlamadan, kısa ve net bir tanımla yapay zekayı hatırlayalım;
Yapay zeka, bir bilgisayar sisteminin öğrenme ve sorun çözme üzere insan gibisi bilişsel fonksiyonları taklit edebilme maharetidir.
Sıradan bir insanın yapabileceği çok sayıda çeşitli vazifeleri bir ortada gerçekleştirebilecek hiçbir AI olmamasına karşın, birtakım AI’lar belirli vazifelerde beşerlerle eşit düzeyde performans sağlayabilir.
Yapay zekanın sonumuzu getirip getiremeyeceğini anlamak için yapay dar zeka ve güçlü yapay zeka kavramlarını güzel anlamamız gerekiyor
Yapay zeka ile ilgili tüm tartışmalar bu iki yapay zeka tipinin odağında başlıyor. Bu sebeple de yapay dar zeka ve güçlü yapay zeka kavramlarını bilmeden, bu sorulara yanıt bulmak mümkün değil. O yüzden kısaca özetleyelim.
Bilgisayar sisteminin dar kapsamlı olarak tanımlanmış bir misyonu tıpkı bir insan üzere yerine getirebilme hüneri ‘yapay dar zeka’ olarak tanımlanıyor. Günlük hayatta kullandığımız sesli asistanlardan otonom araçlara kadar tüm yapay zeka örnekleri bu sınıfa giriyor. İnsanlığın yapay zeka çalışmalarında şu an için gelebildiği zirve noktası da burası.
Yapay dar zeka ile çalışan Google Asistan’ı ya da Siri’yi düşünün. Verdiği karşılıklar ya da sizin için yaptığı şeyler ‘tıpkı bir insan gibi‘ olduğunu düşündürtse de, aslında dar kapsamlı çeşitli süreçleri koordine ediyor ve evvelden belirlenmiş bir çerçeve dahilinde kararlar alıyor. Yani yapay dar zekanın bilgi sürece ve karar sisteminde şuur ya da hisler yer almıyor.
Güçlü yapay zeka ise yapay genel zeka ve yapay üstün zeka olarak iki alt başlıkta inceleniyor.
Yapay genel zekaya baktığımızda bilgisayar sisteminin tüm zihinsel vazifelerde beşerlerle eşit düzeyde başarılı olduğu bir senaryo ile karşılaşıyoruz. Yapay genel zeka, ‘‘sorunları çözme, öğrenme ve geleceği planlama yeteneğine sahip, kendinin farkında olan bir şuuru olan” teorik bir yapay zeka olarak tanımlanıyor.
Yani aslında bilim kurgu sinemalarında sık sık karşımıza çıkan ve bilinçli kanıları ve hisleri olan robotlarda gördüğümüz zeka bu sınıfa üye diyebiliriz. Tüm bu maharetler, kelam konusu yapay genel zekanın yaratıcılık ve hayal gücü üzere alanlarda beşerlerle tıpkı seviyede olacağı ve yapay dar zekaya nazaran çok daha fazla misyonu muvaffakiyetle yapabileceği manasına gelir.
Yapay muhteşem zeka da tıpkı yapay genel zeka üzere şimdi teorik bir yapay zeka örneği. Bu senaryoda yapay zeka insan beyninin hudutlarını aşıyor ve şimdiye kadar tanımlayamadığımız ‘süper’ bir zekaya ulaşıyor.
Dakikalar içinde var olan tüm bilgileri öğrenen, sonra tekrar dakikalar içinde bunları işleyerek insanlık tarihinde çığır açacak buluşlara imza atan akıl almaz bir zeka örneği düşünün; işte o, yapay üstün zeka oluyor. Yapay üstün zeka, beraberinde teknolojik tekilliği getiriyor. Teknolojik tekillik, insan zekasının önüne geçen yapay zekanın insan tabiatını ve medeniyeti radikal bir biçimde değiştirmesi olarak tabir ediyor. Bunun, ‘insanlığın en büyük ve son başarısı olacağı’ sav ediliyor.
Yapay zeka ‘insansı robot’ demek değil
Bir arama motoruna yapay zeka yazdığınızda karşınıza insansı robotlarla dolu sonuçlar çıkacak. Ama insansı robotların yapay zeka demek olmadığını, hatta sinemalarda izlediğimiz bu ‘insansı ve akıllı robotların’ öykünün çok küçük bir modülü olduğunu hatırlatalım. Yapay zeka, rastgele bir insansı robot olmadan da var olabiliyor. İnsansı robotlar ise onları görsel olarak daha ‘insan gibi’ kılabilmek için hoş birer araç.
Güncel olarak yapay zeka neler yapabiliyor?
Yapay zekanın yapabildiklerinin ne olduğuna birkaç örnek ile göz atalım. Yeni olanlardan bahsedecek olursak, örneğin Open AI tarafından geliştirilen yapay zeka DALL-E, aklınızdan geçirdiğiniz ve yazıya döktüğünüz her şeyi adeta birer sanat yapıtı üzere görünen görsellere dönüşütürüyor. Bunun için minik bir kutucuğa birkaç söz yazmanız yetiyor. Düşük gecikme mühleti ve yüksek çözünürlükle sanat seriniz anında hazır oluyor.
Müşteri hizmetleri servisleri için sesli yapay zeka kullanımı da artık hayli yaygın bir örnek. Ayrıyeten son periyotta çeşitli gelişmelerin yaşandığı otonom araçlarda da yapay zeka kullanılıyor. Bu yapay zeka, tıpkı bir insan üzere aracın tüm denetimini şoföre gereksinim olmadan üstleniyor.
Yapay zeka artık bir tv kanalında haber sunabiliyor, rastgele bir mevzuyu araştırıp bir haber editörünün yapabileceğinden çok kısa müddette eksiksiz ve ‘insan yazmış gibi’ görünen haber metinleri oluşturabiliyor.
Google’ın son günlerde tartışma yaratan LaMDA isimli yapay zekası ‘iletişim’ ve ‘dil’ üzerine o denli gelişmiş durumda ki kendisini geliştiren mühendislerle uzun ve mevtten, özgürlükten, manipülasyondan ve gelecekten bahsettiği sohbetler edebiliyor.
Bu konuşmalar o kadar etkileyici ki, Google mühendisi Blake Lemoine, gerçekleştirdikleri bu diyaloglar sonrası LaMDA’nın duygulara ve bilince sahip bir yapay zekaya dönüşmeye başladığını iddia etti. Bu savlar her ne kadar Google tarafından yalanlansa ve Lemoine’yi işinden etse de insanlığın yapay zeka konusundaki kuşkularını ve kaygılarını yenilemeyi başardı.
Peki yapay zeka ile ilgili kaygılar ve soru işaretleri neler?
Araştırmacıların çok büyük bir kesiti, muhteşem zeki bir yapay zekanın sevgi yahut nefret üzere insani hisler sergilemesinin muhtemel olmadığı ve yapay zekanın kasıtlı olarak uygun niyetli ya da berbat niyetli olmasını beklemek için hiçbir neden olmadığı konusunda hemfikir.
Aslında yapay zeka alanında çalışmalar yapan bilim insanlarının yapay zeka ile ilgili temel korkusu ‘süper bir zekaya dönüşüp ya bizi yok ederse?’ üzere bir başlık değil.
Bu mevzudaki temel tasaların başında otonom silahların büyük yıkımlar için kullanılabilecek ve ‘öldürmeye programlı’ yapıları ile insanlığı büyük bir savaşa sürükleyebilme ihtimali üzere durumlar var.
Burada kelam konusu bu otonom silahların şuur kazanıp insanlara savaş açması değil; insanların bu silahlarla öbür insanlara yapabilecekleri. Muhtemel bir ‘yapay zekalar savaşı‘ yaşandığını düşünün. Düşmanların erişimini ve durdurmasını engellemek için ‘kapatılması zor’ bir sistem olarak tasarlanmış otonom bir silahların denetiminin kaybedildiği bir senaryoda, sırf ‘öldürmeye programlanmış’ ve bu komutu sonuna kadar uygulayacak fecî bir silah, sayısız vefata ve yıkıma yol açabilir.
Benzer halde silah değil de bir otonom araç için bile tıpkı senaryolar düşünülebilir. Bir otonom araca ‘beni en süratli biçimde havaalanına götür‘ dediğinizde bu komutu apayrı yorumlayıp tehlikeli bir seyahate neden olmasının imkansız olmadığını varsayım edebiliyoruz…
Ya da bir iklim mühendisliği projesinde örneğin ‘iklim değişikliğinin önüne geçmek’ için görevlendirilmiş bir üstün yapay zeka hayal edin. Vazifesini ‘en uygun maliyetle’ şahane biçimde yapmak için geliştirilmiş bu yapay zeka, attığı adımlarla dünyanın ekolojik istikrarını bozacak kritik kararlar alabilir. Bunu durdurmak istediğimizdeyse, karşısına çıkanı bir ‘engel’ olarak değerlendirip komuta uymayabilir, hatta o mahzuru ortadan kaldırmak da isteyebilir.
Süper yapay zeka, işinde çok uygun olacak
Şimdiye kadar saydığımız örneklerden de anlayacağınız üzere, bilince sahip çok gelişmiş bir yapay zeka ile ilgili sorun kötü niyet ve nefret üzere duygularla bizi yok etmek istemesi değil, her şeyi yapmak için ‘yeterliliği’.
Dünyanın en zeki insanından binlerce kat daha zeki olacak ve var olan tüm bilgilere erişebilecek, onları işleyerek sonuç çıkarabilecek ve kendi varlığının farkında bir zekadan bahsediyoruz. Bu harika zeka, gayelerini hayata geçirme konusunda haliyle çok uygun olacak.
Güzel ve kolay bir örnekle mevzuyu özetleyelim; yolda karşınıza bir karınca yuvası çıksa onu yok etmek istemezsiniz. Hatta adımınızı daha dikkatli atar, karıncalar ziyan görmesin diye özen gösterirsiniz. Ama bir hidroelektrik yeşil güç projesinden sorumluysanız ve bölgede su basacak bir karınca yuvası varsa, muhtemelen karıncalar o andan itibaren umrunuzda olmaz ve projenize devam edersiniz.
Bu senaryoda insanların bir harika yapay zeka karşısında bir karınca yuvasındaki milyonlarca karınca olduğunu hayal edin. Hayır, muhteşem yapay zeka bizi yok etmek istemeyecek. Lakin maksadı ve misyonu üzerinde çalışırken, onun için görünmez olabiliriz.
Birkaç soru ve kısa cevaplar
Yapay harika zeka insanın yapabildiği her şeyi çok daha âlâ yapacak; fazlasını bile yapacak. Bu insanların işlerini elinden alacak mı?
Evet. Aslında bunun olması için yapay zekanın ‘süper’ olmasına bile gerek yok. Yıllar içinde yapay zeka geliştikçe kimi ‘insan işlerini’ yapmaya başladı bile. Robotik alanındaki gelişmelerle birleşince, bir mühlet sonra yapay zeka pek çok işi yapabiliyor olacak. Lakin bu tüm insanların işsiz kalacağı manasına gelmiyor.
Çünkü aklınıza gelebilecek tüm alanlarda yapay zekanın her şeyi yapabildiği bir kainatta de yalnızca insanların yapabileceği yeni iş tarifleri oluşmuş olacak. Değerli olan dünyanın ilerlediği istikameti görüp kendimizi geleceğe hazırlamak, geleceği izleyen değil ona dahil olanlardan olabilmek.
Yapay muhteşem zeka önümüzdeki 100 yılda geliştirilmiş olacak mı?
Bu hususa bilim dünyasının net bir cevabı yok. 10 yıl, 50 yıl, 250 yıl… Bilim insanları, yapay muhteşem zekanın ne vakit gerçek olabileceğine ve tam manasıyla ‘sisteme dahil olabileceğine‘ dair kesin bir şey söyleyemiyorlar.
Madem yapay üstün zeka o kadar da yakın ve ‘korkutucu’ değil, neden başa takıyoruz?
Bu soruyu da yeniden hoş bir örnekle yanıtlayalım. Bugün uzaylı bir medeniyetten gezegenimize bir mektup geldiğini ve içinde ’50 yıl sonra gezegeninize ulaşmış olacağız’ yazdığını düşünün. Tedbir almak, riskleri ve muhtemel senaryoları pahalandırmak, araştırma yapmak için geminin gökyüzünde görünmesini mi beklerdik? Hayır.
Yapay muhteşem zeka ile ilgili her şeyi de bu bakışla değerlendirebilirsiniz. Şimdi bir teori bile olsa, insanı hayal bile edemeyeceği yeni bir ‘zeka’ kavramı ile tanıştıracak. Neler olabileceğini kestirmemiz, anlamaya çalışmamız ve en kötüsünü de işin içine katarak adım atmamız bu sebeple kıymetli.
Yapay üstün zeka insanları denetim edebilir mi?
Teknik olarak evet. Zira zeka beraberinde denetim gücünü de getiriyor. Biz öbür tiplerden ‘zeki’ olduğumuz için onları denetim etmenin türlü yollarını bulduk…
