30 Ekim 2020’de gerçekleşen İzmir Zelzelesi, 198 kişinin hayatını kaybetmesi ile tüm Türkiye’yi yasa boğmuştu. Her ne kadar saatler sonra gerçekleşen mucizeler yüreğimize su serpse de zelzele gerçeği ile yıkıcı bir biçimde tekrar yüzleştik. ODTÜ Zelzele Mühendisliği’nde misyonlu bilim insanları ise İzmir Zelzelesi üzerine yapılan bilimsel araştırmayı tamamladı.
Çalışmanın akabinde yayınlanan rapora nazaran İzmir’deki yapı stoğunun yaklaşık %70’i betonarme binalardan oluşuyor. Ayrıyeten TÜİK bilgilerine nazaran de İzmir’de yaklaşık 670 bin bina bulunuyor. Bu binaların yaklaşık %88.5’i ikamet hedefli kullanılırken, %11.5’i ikamet emelli olmayan (ofis, otel, müzeler vb.) binalar olarak belirlenmiş durumda.
İzmir’deki binaların %77,5’inden fazlası çağdaş zelzele yönetmeliğine uygun değil:
İzmir’deki yapı stoğunda bulunan binaların taşıyıcılık özellikleri rapora nazaran üçe ayrılıyor. Betonarme binalar, yığma binalar ve başkaları (çelik yapı, ahşap vb.). TÜİK datalarına nazaran İzmir’de bulunan binaların %69’u betonarme, %30’u yığma, %1’i ise başka kümesinde yer alıyor. Bu bilgiler, sarsıntı yönetmeliklerinin yayınlanma tarihleri göz önüne alınarak değerlendirilirse %17.2’si 1980 öncesi, %52.7’si 1980-2000 yılları ortasında inşa edilmiş yapılardan oluşuyor. Son olarak yapıların %30’u 2000 sonrası inşa edilmiş durumda.
Raporda yer verildiği üzere, 1980-2000 yılları ortasında İzmir’de önemli bir yapı stoku artışı kelam konusu. Daha evvelki sarsıntılardan deneyim edildiği üzere bu yıllar ortasında inşa edilen binalar, hasar almaya daha müsait durumdalar. Günümüzde uygulanan çağdaş zelzele yönetmeliğine ise İzmir’deki yapı stoğunun %77.5’inden fazlası uygun olmadığı belirtiliyor.
İzmir Bayraklı’da zelzele olağandan 2 ila 15 kat daha şiddetli sarsıntıya neden oldu:
İzmir’in Bayraklı ve Bornova ilçeleri derin yumuşak gevşek alüvyon alanlarına sahip. Bu durum, sıkı yer yahut kaya alanlarına sahip yerlere kıyasla Bayraklı ve Bornova etrafının yaklaşık iki ila beş kat daha şiddetli sarsıldığını ortaya koyuyor. Bu da bölgede bulunan yapı stoğu önemli bir nasıl önemli bir halde hasar aldığını ortaya koyuyor.
Etraf ve Şehircilik Bakanlığı’nın hasar tespit bilgilerine nazaran 6.6 büyüklüğündeki (AFAD) zelzelede 17 bina büsbütün yıkılmış, yaklaşık 110 binanın ağır hasar aldığı ortaya koyulmuştu.
Aşağıdaki fotoğrafa benzeri sorumsuzluklar yıkımı kat ve kat artırdı:
Beton yapıların içerisinde bulunan demirler (donatılar) binanın hasar almaması açısından zelzele anında büyük bir kıymete sahip. Öte yandan ODTÜ’nün raporunda belirtildiği üzere İzmir Depremi’nde hasar alan tüm binaların donatılarında yaygın bir korozyon sorunu (yukarıdaki görsel) var.
Korozyon, en kolay tabirle demirin etraf tesiriyle aşınmasıdır ve yıllar içinde betonarme binalarda önemli hasarlara yol açabilir. Bu çerçevede İzmir Bayraklı ilçesinde bilhassa toprağa temas sağlayan kolonların alt kısımlarında, çok korozyona uğramış demirlere rastlanmış durumda. ODTÜ tarafından yayınlanan raporda demir üzerinde oluşan bu aşınma demirin alanında %25-%65 ortasında azalmaya yol açmıştır. Yani betonlar kalıyor lakin onları taşıyan demirler vakitle yok oluyor.
Tsunamiye olan farkındalık arttı:
Sisam Adası yakınlarında oluşan sarsıntı nedeniyle oluşan tsunami, Ege Bölgesi kıyılarını da vurmuş, dalgalar Sığacık içlerine kadar ilerlemişti. Rapora nazaran tsunamiden en çok etkilenen bölgeler zelzele merkez üssüne 30 km uzaklıkta bulunan Sığacık Teos Marina, Sığacık Körfezi ve Akarca bölgesi oldu.
Yeniden rapora nazaran Sığacık Körfezi’nde su baskını karadan 415 metre içeriye kadar kadar ulaştı. Alaçatı Azmak’ta bu uzaklık 2487 metrelere kadar ilerledi. Tsunaminin tesirli olduğu kıyı bölgelerinde önemli maddi hasarlar kaydedildi Yaşadığımız bu olay tsunamiye olan farkındalığı arttırmış olup, tsunaminin ülkemizdeki tehlikesini hatırlattı.
İzmir bölgesinde sıvılaşma tehlikesi var:
Sıvılaşma, zelzele gibisi dinamik yüklemelerde tabanın taşıma kapasitesini kaybederek yerin sıvı üzere davranış göstermesidir. Rapora nazaran İzmir bölgesinde potansiyel sıvılaşma tehlikesine sahip bölgeler bulunuyor. Ancak Seferihisar ve güneyindeki alüvyon kısımlarında saha araştırma takımının çalışmaları sonucunda, rastgele bir sıvılaşma örneğine rastlanmıyor.
Öte yandan daha uzakta bulunan (fay yırtığından yaklaşık 45-50 km uzaklıkta) Gülbahçe ve İçmeler kıyılarında sıvılaşmanın neden olduğu kum kaynamalarına rastlanıyor. Bu durum yayınlanan raporda Gülbahçe’nin fay alanına yakınlığı ve bölgede sıcak su kaynaklarının bulunmasına bağlanıyor. Elde edilen numuneler ise ODTÜ İnşaat Mühendisliği Kısmı Taban Mekaniği laboratuvarında test edilmek üzere alınıyor.
Araştırmada Tuzla ve Seferihisar faylarına ek olarak Kuşadası, Gümüldür, Selçuk, Söke ve Dilek Yarımadası etrafında yer alan faylar da araştırıldı. Bu bölgelerde fay yüzlüklerine çok yakın bölgeler dahil olmak üzere zelzeleye bağlı kalıcı yüzey hasarlarına rastlanmamış durumda.
Barajlar şimdilik inançta:
Raporda belirtildiği üzere, hasar tespit için 31 Ekim’de bölgede bulunan Küçük Menderes Havzasında Ürkmez, Tahtalı, Kavakdere, Seferihisar, Alaçatı, Balçova barajları ziyaret edilmiş fakat görünür hiçbir hasara rastlanmadı
Bu büyük zelzelede hayatını kaybeden vatandaşlarımıza rahmet diliyor, sarsıntıdan etkilenen vatandaşlarımıza geçmiş olsun dileklerimizi iletiyoruz. Son olarak, İzmir’deki sarsıntının araştırılmasında emeği geçen hocalarımıza teşekkürlerimizi sunuyoruz.
