Son yapılan araştırmalar içinde yaşadığımız mavi gezegen Dünya’nın yaklaşık 4,54 milyar yıl yaşında olduğunu ortaya koyuyor. Çağdaş beşere ilişkin en eski kalıntılar ise yaklaşık 300 bin yıl yaşında. Yani Dünya’ya nazaran oldukça genç sayılırız fakat tekrar de uzun vakittir buralardayız. İnsanlık gelişip de bilimsel çalışmalar yaptığından beri evimiz olan Dünya’yı biraz daha yakından tanımaya ve anlamaya başladık.
İçinde yaşadığımız Dünya hakkında pek çok temel bilgiye sahibiz. Lakin tekrar de hala ayak basılmamış yerleri, keşfedilmemiş noktaları ve açıklanamayan sırları olduğu aşikar. Dünya hakkında bilinen birtakım bilgiler epey karmaşık teknik ayrıntılardan oluşuyor ve kabul edelim herkesin de ilgisini çekmiyor. Gelin karmaşık ayrıntıları bir kenara bırakalım ve bahis hakkında hiçbir bilgisi olmayanların bile anlayabileceği biçimde Dünya hakkındaki kimi enteresan bilgilere yakından bakalım.
Dünya hakkında değişik bilgiler:
Dünya varsa tektonik plakalar sayesinde var:
Güneş Sistemi’nde levha tektoniğine sahip olduğu bilinen tek gezegen Dünya’dır. Gezegenin dış kabuğu, tektonik plakalar ismini verdiğimiz bölgelere ayrılmıştır. Bu plakalar iç kısımda bulunan magmanın üzerinde yüzmektedirler. Birbirlerine karşı hareket eden tektonik plakalar çarpıştığı vakit biri, başkasının altında girerek taze kabuk oluşmasını sağlar.
Tektonik plaka hareketleri sarsıntılara, volkanik patlamalara, dağların ve dorukların oluşumuna, okyanus altlarında hendek oluşumuna ve tektonik yüzey yenilenmesine neden olur. Bu hareketler birebir vakitte mikroskobik bitkilerin öldüğü vakit okyanus tabanına çökmesini sağlayarak karbon döngüsünü besler.
Karbon döngüsü Dünyamız ve içinde yaşayan biz beşerler ile başka canlılar için son derece değerlidir. Karbon kalıntılarının Dünya içinde dönüşüm yaşaması sayesinde Venüs gezegeninde görülen sera tesiri oluşmaz. Yani Dünya’daki tektonik hareketler sonucu karbon dönüşümü yaşanmasaydı güzelim gezegen alev alev yanan bir küre olarak uzay boşluğunda bomboş dururdu.
Dünya’yı oluşturan birkaç temel element vardır:
Dünya gezegenini elimize alabileceğimiz bir elma üzere düşünüp, bıçakla doğrayıp incelediğimiz vakit karşımıza dört temel element çıkıyor. Bunlar demir, oksijen, silikon ve magnezyum. Elbette daha pek çok bileşik var fakat bu elementler en ağır olanlar.
Dünyamızın %32.1’i demir, %30.1’i oksijen, %15.1’i silikon, %13.9’u ise magnezyumdan oluşuyor. Dünyanın merkezine yani çekirdeğe indiğimiz vakit karşılaştığımız demir oranı %88’e, oksijen oranı ise %47’ye kadar çıkabiliyor.
Dünya atmosferi yaklaşık 10 bin kilometre uzunluğundadır:
Evrenin sonsuzluk kavramı insan aklının alabileceğinden çok daha karmaşık bir sıkıntı olabileceği için bazı ara kavramları bize oldukça şaşırtan gelebilir. Ancak koskoca kainatı düşündüğümüz vakit gezegenimizin atmosferinin 10 bin kilometre olması küçücük bir ayrıntıdır.
Dünya atmosferi birinci 50 kilometrede en kalın katmana sahip olsa da genel uzunluk yaklaşık 10 bin kilometredir. Troposfer, Stratosfer, Mezosfer, Termosfer ve Ekzosfer olarak isimlendirilen beş ana katmandan oluşan Dünya atmosferindeki hava basıncı ve yoğunluk yüzeyden uzaklaştıkça azalmaktadır.
Elbette 10 bin kilometre boyunca tıpkı yoğunluktan kelam etmek mümkün değil. Atmosferin en ağır olduğu katman, yüzeyden sonraki 11 kilometredir. Bu yoğunluk giderek azalır ve son katman olan Ekzosfer’de uzay boşluğuyla birleşerek yok olur masraf. Ekzosfer, atmosferin genelinden farklı olarak gaz üzere davranmaz. Bu katman hür hareket eden parçacıklardan oluşur ve bu parçacıklar sık sık uzay boşluğuna kaçar.
Dünyamız koca bir mıknatıs üzere:
Dünyanın iç noktasında eriyik halde bulunan bir dış çekirdek vardır. Bu dış çekirdek daima konveksiyonel hareketler stantlar. Bu hareketler sonucu manyetosfer olarak isimlendirilen bir manyetik alan oluşur. Etkisi yüzeyden binlerce kilometre uzağa ulaşan manyetik alan nedeniyle dünyamızı koca bir mıknatıs üzere düşünmek mümkün.
Elbette bu manyetik alana sahip Dünyamızı alıp bir buzdolabına yapıştıramıyoruz. Pekala ne işe yarıyor derseniz, Güneş’e bakmanızı tavsiye ederiz. Isı ve ışık vererek hayatın temelini oluşturan Güneş aslında hayli ağır bir radyasyon içerir. Manyetosfer sayesinde Güneş ışınları ile Dünyamıza girmeye çalışan bu radyasyon itilir ve gezegeni teğet geçerek uzay boşluğuna yollanır.
Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönüşü tam olarak 24 saat sürmez:
Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönüşü 24 saat sürer ve bu mühlet biz beşerler tarafından gün olarak isimlendirilir. Hakikaten o denli mi? Aslında Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönüşü tam olarak 23 saat 56 dakika 4 saniye sürer ve bu müddet gökbilimciler tarafından Yıldız Günü olarak isimlendirilir.
İyi de her gün oluşan bu 4 dakikalık kayıp nedeniyle vakit içinde tüm gündüz – gece döngüsünün tepetaklak olması gerekmez mi? Hayır zira Güneş Günü olarak isimlendirilen farklı bir döngü daha var. Dünya tıpkı vakitte Güneş’in etrafında döner ve Güneş de yaklaşık 1 derece hareket eder. Bu küçük hareket sayesinde günlük oluşan kayıp üzere görülen vakit müddeti tolere edilir ve bildiğimiz gün sistemi tıkır tıkır işlemeye devam eder.
Bir yıl 365 gün değildir:
Yıl dediğimiz kavram, Dünya’nın Güneş etrafında tam bir çeşit dönmesi sonucu oluşan müddettir. Bu mühlet bilinenin bilakis 365 gün değil, 365.2564 gündür. Bu küçük üzere görünen ondalık gün farkını artık yıl uygulaması ile kapatıyoruz. Her dört yılda bir Şubat ayının bir gün daha uzun sürmesinin nedeni budur. Yani Dünya aslında düşündüğümüzden çok daha karmaşık hareketlere sahip lakin biz bu hareketleri belli kalıplara sokmak için elimizden geleni yapıyoruz.
Dünya’nın Ay dışında ortak yörüngeye sahip olduğu iki uydusu daha vardır:
Ay, Dünyamızın uydusudur. Bu en bilinen temel bilgiler ortasındadır. Fakat Dünya’nın ortak yörüngeye sahip olduğu iki uydu daha vardır. Yakın Dünya Objeleri olarak isimlendirilen büyük bir asteroid kümesinin bir kesimi olan 3753 Cruithne ve 2002 AA29, Dünya ile ortak bir yörüngeye kilitlenmişlerdir.
3753 Cruithne isimli asteroidin çapı yaklaşık 5 kilometredir ve Dünya’nın ikinci ayı olarak isimlendirilir. Aslında tam olarak Dünya yörüngesinde değildir. Sırf Dünya ile senkronize bir yörüngeye sahiptir. Bu açıdan gezegenimizi takip ediyor üzere görünür fakat kendisi Güneş’in etrafında oluşturduğu farklı bir yol izlemektedir. Yeniden de kendisine Dünya’nın ikinci ayı unvanını alacak kadar senkronize bir yörünge izlediğini söylemek mümkün.
Yüzbinlerce yıldır üstünde yaşadığımız mavi gezegen Dünya hakkında az bilinen kimi bilgilerden bahsederek bu ayrıntıları herkesin anlayacağı biçimde açıkladık. Elbette tüm bu bilgiler pek çok teknik ayrıntıya sahiptir. Mevzu hakkındaki fikirlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.
