İçindekiler
Veganizm, birçok kişi tarafından yalnızca beslenme üzerine yapılan seçimlerden ibaret olarak düşünülse de aslında, giysiden ulaşıma kadar hayvanların kullanıldığı veya hayvanların ziyanına olan her şeyden kaçınılması gerektiğini savunan bir hayat biçimi. Bu ömür biçimini, kesin gerçek olarak kabul eden birtakım ebeveynler ise çocuklarının doğumundan itibaren vegan olarak yetişmesini istemektedir.
Veganlığın bilhassa son yıllarda bu kadar yaygınlaşmasını sağlayan kimi yararları olduğu düşünülüyor. Örneğin; bitki bazlı beslenme sonucu vücut kitle indeksinin düşmesi ve düşük kan basıncı sağlanması sonucu diyabet, kanser ve çeşitli kalp hastalıklarının riskini azalttığı savunuluyor. Lakin yaygın bir görüş olan; kâfi protein, B12, demir ve kalsiyum üzere bedenin muhtaçlığı olan şeylerden yoksun kaldığı, bu nedenle epey sıhhatsiz bir beslenme biçimi olduğu da savunulan görüşler ortasında.
Veganizmi benimseyen ebeveynler, hayvan sömürüsüne dahil etmemek ismine çocuklarını da vegan beslenmeye yöneltebiliyorlar. Uzmanlarca sağlıklı olup olmadığına dair farklı görüşler bulunan mevzuyu içeriğimizde derledik.
Veganizm ve vegan beslenme tam manasıyla nedir?
Veganizm teriminin, ülke ve dünya genelinde tanınması aslında daha yeni yeni olsa da vegan beslenmeye dair ispatlar birtakım araştırmacılara nazaran 2000 yıl öncesine kadar gidiyor. Kimi beşerler tarafından vegan beslenmeye geçiş kademesi olarak görülen vejetaryenlik, 19. yüzyılda İngiltere ve Amerika Birleşik Devletleri’nde kıymetli sayılabilecek bir hareketlilik yaşadı. Şair, hekim üzere tanınır ve toplumda kelamı önemsenen beşerler dahi, hayvansal besinlerle beslenmeyi sömürü olarak gördüğüne dair açıklamalar yapmaya başladı. 1944 yılında ise vegan çevrelerince tanınır olan Donald Watson ismindeki aktivist bir adam, et dışında öteki hayvansal eser yemeyen insanları tanımlamak için ‘vegan’ terimini üretti.
Vejetaryenlik, veganlığın altında olarak sınıflandırılsa da birden fazla vegan tarafından hayvan sömürüsünü tam manasıyla bitirmediği için kabul edilebilir bir şey değil. Vejetaryenlik, genel olarak yalnızca et tüketimini yasaklasa da et dışında kimi hayvansal eserleri tüketilip tüketilmemesine nazaran alt sınıflara ayrılıyor.
- Vejetaryenlerin birçoklarının dahil olduğu lakto-ovo vejetaryenler, et dışında süt eserleri ve yumurta tüketirler.
- Lakto vejetaryenler, et eserleri ve yumurta dışında başka hayvansal besinleri yerler.
- Ovo vejetaryenler, yumurta dışındaki öbür hayvansal besinleri tüketmezler.
- Peskataryenler ise yarı vejetaryen olarak isimlendirilirler zira yalnızca kümes hayvanlarını ve balık haricindeki et eserlerini yemezler.
- Pollovejetaryenler de tam olarak vejetaryenlik kavramını karşılamazlar. Kümes hayvanlarının eti dışında başka tüm hayvansal besinleri tüketirler.
Veganizm, aslına bakılırsa beslenmenin çok ötesinde bir yaşam felsefesi olarak görülüyor. Çok katı yeme kuralları dışında hayvan sömürüsünün olduğunu düşündükleri giysiden ulaşıma kadar birden fazla bölümde hayat usullerini değiştiriyorlar. Mesela, hayvandan elde edilmiş rastgele bir giysi, aksesuar yahut objeyi kullanmayı reddediyorlar. Günümüz şartlarında çok güç olsa da, hayvanlara ziyan verdiği gerekeçesiyle uçak kullanmayı dahi reddeden veganlar var.
Bir insan vegan olma kararını, vicdani sebeplerden ötürü verebildiği üzere tıpkı zamanda dini ve ahlaki açılardan da kabul edilmediği için verebilir. İklim krizi, etraf kirliliği üzere birden fazla mevzu da, vegan olmaya iten sebepler ortasında bulunuyor. Zira, hayvancılık bölümü için gereken şartlar sürdürülebilir değil ve etrafa inanılmaz ziyanları olabiliyor. Birebir vakitte kalp rahatsızlığı üzere kronik hastalıkları olan beşerler da, bitki bazlı beslenme yoluna gidebiliyor.
Vegan beslenmenin yararları ve ziyanları nelerdir?
Vegan beslenme, kimi insanlara nazaran çok katı kurallara sahip olduğu için vicdanen yahut öteki sebeplerce başlanmak istense de göz korkutabiliyor. Halbuki vegan beslenmenin birçok yararı uzmanlarca açıklanmıştır.
- Vegan beslenme kilo vermeye yardımcıdır. Elbette, kilo vermek emeliyle sürdürebilecek bir beslenme emeli değildir lakin vegan beslenme, bitki bazlı olduğu için yağ tüketimi düşüktür. Ziyanlı olarak görülen ve çoğunlukla hayvansal besinlerden elde edilen doymuş yağlardan arınmış bir beslenme biçimi olmasından ötürü, vegan olarak beslenen insanların öbür insanlara oranla vücut kitle indeksi düşüktür.
- Vegan beslenme birçok hastalığın riskini azaltıyor. Daha düşük kan şekeri sağlayarak tip 2 diyabetinin ihtimalini azaltıyor. Birebir vakitte, kesin kanıtlanmış olmasa bile birtakım araştırmalara nazaran böbrek fonksiyonlarını güzelleştirdiği de görülmüştür. Kanser ve kalp hastalıkları üzere ölümcül olabilen hastalıkların da vegan insanlarda, kimi araştırmalara nazaran daha az görülmektedir.
- Stres ve anksiyete üzere sıkıntılarda vegan beslenmenin yararlı olduğu da düşünülüyor. Bir çalışmaya nazaran vegan beslenme ve düşük gerilim düzeyi ortasında bir alaka olduğu görülmüştür.
- Papua Yeni Gine’deki yüklü olarak vegan beslenen bir ada halkıyla yapılan araştırmada, insanların cildinin daha parlak ve pürüzsüz olduğu görülmüştür. Tıpkı vakitte süt eserlerinin de sivilceye sebep olabileceği düşünülüyor.
- Ve elbette, vegan beslendiğinizde etraf kirliliğinin temel sebeplerinden biri olan hayvancılık dalının önüne geçmiş oluyorsunuz. Giderek sanayileşen besin dalında hayvan tüketimi olabilmesi için her yıl bir sürü orman tahrip ediliyor. Yani, vegan beslenerek hayvancılığın gelişmesi için ormanların yok edilerek alan açılmasının önüne geçilebilir.
Vegan beslenmenin birçok yararı olsa da hangi besinden ne kadar alınması gerektiği düşünülmeden uygulandığında ziyanları da görülebiliyor. Her bedenin gereksinimi olan muhakkak başlı mineraller ve vitaminlerin birçoklarının, hayvansal besinlerde daha çok bulunduğu bir gerçek. Şayet, yalnızca hayvansal eserleri tüketmekten vazgeçip diyet listenizi istikrarlı hale getirmezseniz, B12 ve protein gibi içerikleri kâfi alamazsınız.
Veganlar için temel protein kaynağı baklagillerdir. Fakat gereğinden fazla bakliyat tüketimi, midede şişkinlik üzere sindirim sistemi rahatsızlıklarına yol açabilir. Tüm bunların önüne geçmek için, vegan beslenmeye karar verdiğinizde bir uzmanla bir arada diyet listesi oluşturmanızda yahut besinlerin içeriklerini ve neye ne kadar gereksiniminiz olduğunu öğrenmekte yarar var.
Pekala, çocukların vegan beslenmesi sağlıklı mıdır?
Vegan beslenmenin püf noktası, çoğunlukla hayvansal besinlerden alınan içeriklerin bitki bazlı beslenme uygulanırken de alınmasıdır. Şayet alınamıyorsa kâfi beslenemezsiniz ve münasebetiyle sağlıktan çok ziyanı olacaktır. Çocukların vegan beslenmesine dair tartışmalar da temel olarak bundan ötürü çıkıyor. Vegan beslenen aileler, gerçek olanın veganizm olduğunu düşündükleri için doğumlarından itibaren çocuklarını vegan yapabiliyorlar.
Gelişme ve büyüme evresi yaşayan çocuklarda beslenme, bu süreci direkt ilgilendirebiliyor. Sağlıklı ve kâfi bir beslenme için temel kural, birden fazla besinin alınabildiği çeşitliliğin bol olduğu bir nizam oluşturulmasıdır. Vegan beslenme, genelde hayvansal besinlerden karşılanan doymuş yağ tüketimini ve kolesterolü sınırladığı için çocukların yetişkinliğinde bu içeriklerden kaynaklı ortaya çıkabilecek hastalıkların önüne geçtiği düşünülüyor.
Kısacası, vegan beslenme çocukluk yahut yetişkinlik evresi fark etmeksizin, ayrıntılı olarak planlanıp gerçekleştirilmesi gereken bir beslenme biçimi. Hakikat uygulanmadığı takdirde, çocuğun gelişiminde yetersiz kalmasına sebep olabilirken tüm besin içeriklerinin alındığına emin olunarak yapılıyorsa, çocuğa yarar dahi sağlayabildiği kimi araştırmalara nazaran kabul edilmiştir.
Çocukların vegan beslenmesi hakkında bilimsel araştırmalar ne diyor?
Navegan yani hayvansal eserlerle beslenen çocuklarla vegan beslenen çocukların kıyaslandığı, Harvard’da yürütülen bir araştırma var. Bu çalışmaya nazaran navegan çocuklar ergenliğe daha erken giriyor ve daha çabuk büyüyor.. Bunun sebebi olarak da hayvansal eserlerde çok fazla büyüme hormonu olmasıdır. Ani biçimde büyümeden fazla vakitle büyümenin ise daha sağlıklı olduğu düşünülüyor. Zeka gelişimiyle ilgili bir çalışmada ise vegan çocukların zeka düzeyinin daha yüksek olduğu tespit edildi.
Özellikle kalp ve damarlarla ilgili hastalıklarda beslenme epey kıymetlidir. Araştırmalara nazaran, damarda yağlanma üzere problemlerin aslında çocukluk çağına dayanıyor. Cleveland Clinic ismindeki Amerikan akademik tıp merkezinde vegan beslenme hakkında bir çalışma yürütüldü. Çalışma için seçilen çocuklar iki kümeye ayrıldı ve bir kümeye az yağlı bitkisel bir diyet uygulanırken öbür kümeye kalbi muhafazaya yönelik hayvansal eserli bir diyet listesi verildi. Çalışmanın sonucunda ise bitkisel beslenen çocukların kiloları düştü, kan kıymetleri güzelleşti ve tansiyonları düştü. Bu çalışma ise birçok Amerikalı ve Kanadalı tabibi, çocukların vegan beslenmesinin düzgün olabileceği konusuna ikna etti.
Çocukların vegan beslenmesine dair olumlu araştırmalar olsa da doğuştan vegan olan çocuklar üzerinden yapılan bir diğer araştırma ise vegan beslenmenin A ve D vitaminlerinin eksikliğini yaratacağını düşünüyor. Çocukları vegan beslemek konusunda kâfi sayıda araştırma ve kesin bir bilgi bulunmuyor lakin uzmanlar genel olarak vegan beslenen çocukların rutin sıhhat denetimlerinden geçmesi gerektiğini vurguluyor.
Profesör kardiyolog olan vegan hekim Murat Kınıkoğlu, çocukların vegan beslenmesi hakkında ne düşünüyor?
