İnsanlık olarak her ne kadar daha çok bilinmezlerle dolu uzayı, öteki gezegenleri ve galaksileri konuşsak da, çok daha yakınımızda çözülmemiş büyük bir gizem var; okyanuslar. Binlerce metre derinliğe ulaşan karanlık suları ve yeryüzünün %70’ini kaplayan devasa büyüklüğüyle okyanuslar, tıpkı vakitte dünya üzerinde yaşayan canlı tiplerinin büyük çoğunluğuna mesken sahipliği yapıyor.
Bu büyük, gizemli ve büyüleyici sular, bize tıpkı vakitte hâlâ içinde yaşadığımız gezegene dair bile bilmediğimiz ne kadar çok şey olduğunu gösteriyor. Bildiklerimiz ise okyanusları daha fazla anlamak için gereken motivasyonu çokça veriyor.
Okyanusların şimdi sırf %20’lik bir kısmı haritalandırılmış durumda
Okyanuslar elimize bir dünya haritası alıp baktığımızda mavi birer boşluk olarak görünse de volkanlarla, dağlarla, ovalarla dolu bir tabanı var. Tıpkı karalar üzere. Fakat tüm gezegenin %70’ini kaplayan bu devasa alanların sadece %20 üzere küçük bir kısmının haritasına sahibiz. Geri kalan kısmı ise bizim için hâlâ büyük bir bilinmez diyebiliriz.
Okyanuslar dünyadaki canlı ömrünün %94’üne konut sahipliği yapıyor
Farklı gezegenlerdeki hayat arayışımızda baktığımız birinci olmazsa olmaz işaret ‘su’. Zira küçük bir su birikintisinin hayat için gerekli şartları sağlayabileceğini biliyoruz. İşte her şeyin başladığı bu su birikintileri bizim gezegenimiz için okyanuslardı. Soğumaya başlayan gezegenimizde oluşan okyanuslar, canlı ömrünün da kaynağı oldu.
Bu kaynak hala dünya üzerindeki canlı hayatının en değerli varoluş alanı. Zira karada yaşayan sayamayacağımız kadar çok canlıya karşın okyanuslar gezegenimizdeki canlı hayatının yaklaşık %94’üne mesken sahipliği yapıyor. Üstelik okyanuslarda henüz tanışmadığımız çok sayıda canlı olabileceği düşünülüyor.
Dünyanın en büyük canlısı ve pek çok ‘en küçük’ canlısı da okyanuslarda yaşıyor
Gezegenimizin en büyük canlıları, 33 metreye kadar ulaşan uzunlukları ve 150 tona ulaşan yükleriyle mavi balinalar. Bu büyüleyici yaratıklar, ne yazık ki avlanma faaliyetlerinin yanında okyanus kirliliği ve okyanuslardaki deniz trafiği sebebiyle seslerini duyuramayıp eş bulmalarının zorlaşması üzere münasebetler yüzünden yok olma tehlikesiyle karşı karşıyalar.
Devasa mavi balinalara mesken sahipliği yapan okyanuslar, tıpkı vakitte dünyanın en küçük canlılarına da mesken sahipliği yapıyor. Pek çok ultra küçük bakteri ve tek hücreliler ile ‘hayvan’ sınfında ise pek çok minik balık, ‘en küçük’ sıfatını elinde tutarken ömrüne okyanusta devam ediyor.
Aldığımız nefesin yarısından fazlasının kaynağı okyanuslar…
Dünya’nın oksijen kaynağı dendiğinde her ne kadar akla birinci olarak ormanlar gelse de aslında hakikat karşılık okyanuslar. Net bir oran verilememekle birlikte, soluduğumuz oksijenin %50 – %80 ortasındaki kısmını okyanuslar sağlıyor.
Okyanusların böylesine varlıklı oksijen kaynağı olmasının sebebi ise okyanuslarda yaşayan fitoplanktonlar ve denizsel bitkiler. Gezegenin %70’inin okyanuslarla kaplı olduğunu ve bu okyanuslarda karada olduğundan çok daha fazla bitki yaşadığını düşünürsek, aslında durum epeyce mantıklı.
Okyanuslar, gezegenimizin iklim istikrarını düzenleyip koruyor
Okyanuslar, gezegenimizin ikliminin ılımanlaşmasını sağlayan ve tıpkı vakitte yağışların oluşmasını sağlayan su buharının en büyük kaynağı konumunda. bu istikametiyle esasen iklim için epey kritik ehemmiyete sahip olan okyanuslar, tıpkı vakitte gezegene verdiğimiz en büyük ziyanlardan birini de düzeltmeye çalışıyor.
İnsan kaynaklı karbondioksit salınımlarının büyük çoğunluğunun atmosferden doğal yollarla uzaklaştırılmasını sağlayan okyanuslar, bunu karbondioksiti ’emerek’ yapıyor. Karbondioksitin yanında başka sera gazlarını da emen ve iklim istikrarını müdafaaya çalışan okyanuslar, ne yazık ki bunu yaparken ısınmaya devam ediyor.
İlk bakışta verdiğimiz ziyanı en aza indirerek doğal dengeyi koruyor üzere görünse de, aslında insan kaynaklı sera gazlarını emen okyanuslar giderek ısınıyor. Okyanusların ısınması ise istikrarın bozulması ve yağışlardan sıcaklıklara, okyanuslardaki ekolojik istikrarın alt üst olmasından oksijen üretiminin ziyan görmesine kadar pek çok berbat durumla sonuçlanıyor.
Dünyanın canlı organizmalardan oluşan tek devasa ‘yapısı’ okyanusta
Büyük Set Resifi’ni daha evvel duydunuz mu? Milyonlarca mercan polipinden oluşan Büyük Set Resifi, birbirinden farklı 2,900 resif ve 900 adadan oluşan, 2,600 km genişliğe yayılmış 344,400 km² alanı ile dünyanın en büyük resif sistemi olarak biliniyor. Bu devasa yapıyı canlı organizmalar oluşturuyor ve pek çok balık ve canlı çeşidine konut sahipliği yapıyor.
Küresel ısınmanın tesiriyle ne yazık ki önemli bir yok oluş sürecine giren Büyük Set Resifi, Avustralya’nın Queensland kıyısı açıklarında bulunan Mercan Denizi’nde yer alıyor. Geçtiğimiz yıllarda ağırlaşan ‘yok olma’ eğilimi sonrası Avustralya hükümeti resifi kurtarmak için çalışmalar başlatmış olsa da, resifin içinde bulunduğu tehlike devam ediyor.
Okyanuslarda her gün ‘dünyanın en büyük göçü’ yaşanıyor
Okyanusları inceleyen bilim insanları, bu devasa su kütlesini temelde üç kısımda inceliyor. Yüzeyden aşağı birinci 200 metre ‘Güneş ışığı bölgesi’ olarak anılırken 200 metreden sonra 1000 metre derine kadar olan kısım ‘Alacakaranlık bölgesi’ olarak biliniyor. Akabinde da Güneş ışığının hiç ulaşmadığı batiyal bölge geliyor.
Alacakaranlık bölgesi, bu bölgeler ortasında bilim insanlarının en çok dikkatini çeken kısım zira şimdi bölgede yaşayan canlılar ve ekosistemin geneli hakkında öğrenecek çok şeyimiz var. Bilinen bir bilgi ise hayli dikkat alımlı.
Suyun altındaki bu 800 metre boyunca derine gerçek devam eden bölgede yaşayan canlıların bir kısmı beslenmek için her gece yüzlerce metre üst yüzüp yüzeye çıkıyor. Akabinde da okyanusun derinliklerindeki yuvalarına geri dönüyorlar. Her gece gerçekleşen ve tahminen de milyonlarca canlının uyguladığı bu ‘ritüel’ bilim insanlarınca dünyanın en büyük göçü olarak anılıyor.
Okyanusların içinde ırmaklar, şelaleler, göller var…
Kulağa ne kadar garip gelse de, okyanusların içinde akan ırmaklar, şelaleler ve oluşmuş ‘göller’ var. Bu etkileyici yapıların oluşmasında tesirli olan şey ise okyanus suyunda meydana gelen farklı tuzluluk ve yoğunluk oranları ile suyun ısısının farklılaşması.
Gezegenin en derin çukuru olan Mariana Çukuru, Büyük Okyanus’ta bulunuyor
Mariana Çukuru, Dünya’nın bilinen en derin noktası. Yaklaşık olarak 11 bin metre derinliğinde olan çukur o kadar derin ki, içine gezegenimizin deniz düzeyi üzerindeki en yüksek dağı olan Everest’ten neredeyse 1,5 tane sığabilir.
Suyun altında 11 bin metre boyunca derine inen bu ürkütücü çukura birinci olarak 23 Ocak 1960’ta ABD Donanması’ndan Teğmen Donald Walsh ve İsviçreli bilim insanı Jacques Piccard inmişti. Bunun akabinde gelen birinci dalış, 2012 yılında ünlü direktör James Cameron tarafından gerçekleştirildi. Son olarak da 2019 yılında Victor Vescovo bir dalış gerçekleştirdi. Bu dalışta, 11 bin kilometre derinde bulunan plastik atıklar, o periyotta çokça tartışma yaratmıştı.
Dünyanın en izole ve karadan uzak noktası ‘Point Nemo’ birebir vakitte okyanusun ortasında bir ‘uzay çöplüğü’
Dünya üzerinde bir nokta düşünün ki, karadan ve insanlıklar binlerce kilometre uzakta, büsbütün izole olsun. Hatta o denli ki ona en yakın sayılabilecek beşerler uzayda olsun…
Böyle bir nokta var ve ‘Point Nemo’ olarak biliniyor. En yakın kara şeridinden yaklaşık 1600 kilometre uzakta olan Point Nemo’ya en yakın yerleşim yeri ise 2700 kilometre uzakta. O denli ki dünyanın etrafında yaklaşık 415 kilometre yükseklikte bir yörüngede dönen Memleketler arası Uzay İstasyonu’ndaki astronotlar, bölgeye periyot dönem en çok yaklaşabilen beşerler oluyor.
Fakat bu beşerden yüzlerce kilometre uzaktaki ‘dünyanın en izole noktasını’ bile bir cins çöplüğe dönüştürmeyi başarmışız. Birebir vakitte ‘uzay aracı mezarlığı‘ olarak da bilinen bu bölgeye ömrü dolan uzay araçları, uydular ve öteki uzay ‘çöpleri’ bu bölgeye atılıyor.
BONUS: Okyanuslar, her sene yaklaşık 8 milyon ton yeni plastik atığa konut sahipliği yapıyor…
Ne yazık ki okyanuslar büyük bir süratle ve geri dönüşü olmayan bir halde devasa birer plastik çöplüğüne dönüşüyor. Her yıl ortalama 8 milyon ton plastik atık daha okyanuslara atılıyor. Bu atıklar okyanusların ekolojik yapısını alt üst ediyor, dev çöp adaları oluşturarak canlı ömrünü adeta yok ediyor.
Ne yazık ki insanlık olarak pek çok hususta olduğu üzere bu mevzuda da kendi sonumuzu hazırlamaya ısrar ediyor ve plastik kullanımına devam ediyoruz. Gelecekte okyanuslarda canlı hayatı kalmadığında başımıza gelebileceklere dair senaryoları ise bu yazıdaki bilgilerden yola çıkarak hayal gücünüze bırakıyoruz….