Toplumsal hünerler, bireylerin bulundukları toplumsal ortam ile ahenk sağlayabilmelerini, toplum içerisinde kendilerine yer edinebilmelerini ve kişilerarası sağlıklı bağlantı kurabilmelerini sağlayan tavır, davranış ve hislerin tamamı için kullanılan bir tarif.
Çocukların bu toplumsal hünerleri kazanmaları ve hayatılarına gerçek biçimde entegre edebilmeleri için en kritik nokta ise yanlışsız rol modeller eşliğinde gerçek vakitte öğrenmeleri. Burada da natürel ki ebeveynlerin önemli sorumlulukları bulunuyor. Ebeveynler, çocuklarında toplumsal marifetlerin sağlıklı biçimde gelişmesini istiyorlarsa, kesinlikle her bir toplumsal marifete dair güzel birer rol model olmaları gerekiyor.
2014’te pek çok akademisyenin de iştiraki ile yapılan Okul Öncesi Eğitimde Toplumsal Marifet Dayanak Projesi (OSBEP) araştırması kapsamında hazırlanan bir rehber bulunuyor. Çocukların toplumsal hünerlerine yönelik yapılan çalışmalar sonucunda toplumsal marifetler dört ana başlık içerisinde bedellendiriliyor.
Çocukların kazanması gereken toplumsal marifetler:
- Başlangıç Maharetleri
- Akademik Dayanak Hünerleri
- Arkadaşlık Maharetleri
- Hislerini Yönetme Maharetleri
1. Başlangıç hünerleri
Başlangıç hünerleri olarak genel bir başlık altında toplanan toplumsal marifetler, çoklukla çocukların temel irtibat maharetlerini geliştirmelerine yönelik unsurlardan oluşuyor. Diğerleriyle tanışabilme, kendini tanıtabilme, karşısındakini dinleyebilme, özür dileyebilme, teşekkür edebilme ve yardım isteyebilme üzere kritik ve hayatın her anında karşılaştığımız durumlar, başlangıç marifetleri ile kazanılan davranışlar ortasında yer alıyor.
Bu noktada ebeveynlerin sadece çocukları ile kurdukları birebir bağlantı değil, kendi ortalarında kurdukları bağlantı ve çocuğun şahit olduğu, yakın etrafları ile bağlantıları de son derece değerli. Çocuklar, tüm bu irtibat süreçlerini daima gözlemleyerek ebeveynlerini örnek alıyor ve irtibatını bu örneklerden öğrendiklerine nazaran şekillendiriyor.
Birebir vakitte artık çocukların irtibat formları, ebeveynlerinin alışık oldukları toplumsal ortamlardan ve irtibat biçimlerinden farklı gelişiyor. Toplumsal medya üzerinden kurulan ve görece daha yüzeysel olan irtibatın yanında, pandemi sonrası azalan toplumsallaşma ile birlikte artık çocuklar günlerinin birçoklarını akranları ile değil ebeveynleri ile geçiriyorlar. Toplumsal medya kullanım yaşı ise daima olarak düşüyor. Ebeveynlerin bu noktada çocuklarının toplumsal medya kullanımını denetleyerek, irtibat marifetlerinin gelişimini destekleyecek noktalara onları yönlendirmeleri gerekiyor.
2. Akademik dayanak maharetleri
Çocukların bilgi edinmek istedikleri hususlarda soru sorabilme, kendisine yöneltilen sorulara karşılık verebilme, karşılaştığı problemlere alternatif tahliller üretebilme, emele ulaşmak için uğraş gösterme, yapan tenkit yapabilme, kendisine yapılan tenkitlere açık olabilme, başladığı bir aktifliğin sonunu getirebilme ve kendini bir aktiflik ile meşgul edebilme üzere öğrenmeye dayalı maharetlerinin tamamı, akademik takviye marifetleri başlığı altında toplanıyor.
Akademik dayanak marifetlerinin kazanılması ile çocuklar, bilgi edinme ve edindiği bilgiyi sorgulayarak paylaşabilme yeteneğine sahip olur. Birebir vakitte sorumluluk alma ve alınan sorumlulukları yerine getirebilme, sorunlar için tahlil üretebilme bahislerinde da yeterlilik gösterebilmesi için çocukların erken devirde bu hünerleri kazanması gerekir.
Bu noktada ebeveynler, çocuklarını sorular sormaya teşvik etmeli, sorduğu sorulara onun anlayabileceği halde karşılık vermeliler. Tıpkı vakitte bilhassa başladığı aktifliğin sonunu getirmekte zorlanan ya da aldığı sorumluluğu tam manasıyla yerine getirmeyen çocuklarla, bu davranışlarının olumsuz sonuçları üzerine nazikçe konuşulmalı, yanlışsız olan olumlu bir lisan ile anlatılmalı. Bu tıp olumlu adımlar, çocuklar için öğretici nitelikte olarak bedellendiriliyor.
3. Arkadaşlık maharetleri
Arkadaşlık maharetleri, çocukların akranları ile düzgün irtibat kurabilmeleri ve sosyalleşebilmeleri açısından epeyce değerli. Empati yeteneğinin gelişmesini ve irtibatının güçlenmesini sağlayan bu maharetler ortasında; arkadaşlarının hislerini anlayabilme ve onların hislerine uygun yansılar geliştirebilme, arkadaşları ile işbirliği yapabilme, paylaşmayı öğrenme, oburlarının haklarını koruyabilme, muhtaçlık duyan insanlara yardım etmeyi önerebilme, oyun oynarken kurallara uygun hareket etme ve oyunun sonucunu kabul edebilme üzere maharetler yer alıyor.
Bu maharetlerin kazanılması ile birlikte çocuklar, girdikleri toplumsal ortamlarda nasıl hareket edeceklerini öğreniyor, sağlıklı irtibatın temellerini oluşturan kuralları benimsemiş oluyor ve empati gerektiren durumlar ile ilgili deneyim kazanıyor.
Psychological Science mecmuasında yayınlanan bir makaleye nazaran çocuklar, bilhassa kelam konusu paylaşmak olduklarında, ortalama 7-8 yaşlarına kadar daha isteksiz ve bencilce davranabiliyor. Zira paylaşmanın, onların hazzını bölerek azaltacağına dair bir niyet geliştiriyorlar. 7-8 yaşından itibaren ise bu niyet yapısı değişmeye ve adil olma niyeti zihinlerine yerleşmeye başlıyor. Bu da paylaşımın artmasını sağlıyor.
Çocuklarda arkadaşlık maharetlerinin temelini oluşturan davranışın empati ve paylaşma temelli olduğunu biliyoruz. Bu hünerleri geliştirmenin yolu da her ikisini de besleyecek bir bağlantı lisanı seçmekten geçiyor. ‘Eğer oyuncağını arkadaşınla paylaşırsan eminim o da çok keyifli olacaktır.’ üzere olumlayıcı sözlerle yaptığının hem âlâ bir şey olduğunu hem de keyifli eden bir davranış olacağını hissettirmek, çocuklarda hem empati yeteneğini hem de paylaşma güdüsünü besler.
4. Hislerini yönetme hünerleri
Çocuk gelişimi kelam konusu olduğunda, hiç elbet en değerli noktalardan biri de çocukların kendi his durumları ile başa çıkma ve kendi hislerini yönetebilme maharetleri. Bu başlık altında, sevinç, hüzün endişe, kızgınlık üzere hislerini söz edebilme, hislerini diğerlerini rahatsız etmeden tabir edebilme, davranışlarındaki kusurlarıyla baş edebilme, hayır diyebilme, hayır karşılığını kabul etme, hoşlanmadığı bir duruma reaksiyon vermeden evvel düşünebilme üzere toplumsal marifetler yer alıyor.
Bu maharetler sayesinde çocuklar hem kendi his durumlarıyla baş edebilmeyi hem de his, durum ve davranışlarının sonucu olarak oluşan durumlarda sorumluluk alabilmeyi öğreniyor. Okul öncesi devirde edinilen bu hünerler sayesinde çocuklar girdikleri yeni toplumsal etrafta, örneğin okulda ya da oyun kümelerinde, çok daha özgüvenli ve sağlıklı bir irtibat kurabiliyor.
Çocukların tüm bu kelamı geçen toplumsal hünerleri kazanmaları, gelecekte sağlıklı bağlantı kurabilen, sorun çözebilen ve sorumluluk alabilen birer yetişkin olmaları açısından epeyce kıymetli. Lakin tüm bu hünerler, sadece ebeveynlerle kurulan irtibat ile kazanılmıyor. Bu sebeple, çocuklara kendi alanlarını yaratmaları konusunda müsaade verilmesi ve akranları ile olabildiğince sık irtibat kurmalarının sağlanması da son derece kritik.
Bu sebeple, öncelikli olarak her çocuğa ferdî alanını ve başka insanların ferdî alanlarına hürmet duymayı öğretmek, güzel bir başlangıç olacaktır.